De drukwerkvoorbereiding (onderdeel Kleurenleer) |
Kleuren
om ons heen komen, behalve in (natuurlijke) producten, helemaal niet alleen
voor in drukwerken.
We worden
impliciet steeds kritischer over kleuren, bijvoorbeeld ook bij (digitale)
fotografie en ook de kleuren van (computer-)printers en beeldschermen vragen
veel aandacht.
De kleurenfilosofieën
('kleurruimtes') en technische benaderingen bij verschillende apparaten
als drukpersen, printers en beeldschermen kennen grote verschillen.
Zorgvuldige
samenwerking tussen opdrachtgever, vormgever en drukker moet er toe leiden
dat kleuren die voorkomen in en via deze drie uitingen, door de doelgroep
toch als dezelfde worden ervaren.
Als licht wordt gesplitst in zijn onderdelen (bijvoorbeeld via een simpel prisma of door de regen) zien we de oorspronkelijke frequenties, overlopend in elkaar. Zo zien we dat ook in de regenboog.
Als we deze 'strook' van lichtfrequenties, die we ervaren als kleuren, tot een cirkel maken, ontstaat een kleurencirkel.
De kleurencirkel is in de loop der eeuwen door veel wetenschappers gebruikt (met onderlinge kleine verschillen) om hun kleurentheorieën te onderbouwen.
Maar zo
zijn we er nog lang niet!
In deze
kleurencirkel hieronder zijn de klassieke primaire kleuren te herkennen:
het rood,
het geel en het blauw.
|
|
![]() |
secundaire kleuren tertiare kleuren |
Door de
hedendaagse inzichten is het blauw niet een mooi vol blauw, maar het hel-lichtblauwe
cyaan.
Net zo
is het rood ook niet een prettige, warme kleur, maar het zachtrood met
een zweem van paars, dat we kennen onder de naam magenta.
Ook herkennen
we hierboven de 'secundaire kleuren'; dat zijn de kleuren die ontstaan
door menging van primaire kleuren; die secundaire kleuren zijn dus het
oranje uit geel en rood, het groen uit geel en blauw en het paars uit blauw
en rood
En tot
slot zijn in deze cirkel ook de 'tertiaire kleuren' te herkennen; die ontstaan
door menging van een primaire kleur met een secundaire kleur. Voor verwerking
in de grafische industrie is dat echter absoluut niet nauwkeurig en gedetailleerd
genoeg.
Uiteindelijk
gaat het niet om het mengen van kleuren, maar om het mengen van lichtfrequenties.
In drukwerk
gaat het eigenlijk om het aanbrengen van een stof ('inkt') die de lichtfrequenties
die we niet willen zien geheel absorbeert.
Maar op
een beeldscherm gaat het weer juist om iets anders, zelfs om het
tegenovergestelde: het gaat om het naar ons toezenden van lichtfrequenties
die (samengesteld) door ons worden waargenomen als een bepaalde kleur.
En dus
heeft het vooral te maken met de waarneming en vooral met de manier waarop
het
licht naar ons toekomt.
Die verschillen
in benadering zijn essentieel en bepalen ook waarom het zo moeilijk is
om bijvoorbeeld een nauwkeurig omschreven kleur (bijvoorbeeld uit een huisstijl)
op papier en op een beeldscherm er exact hetzelfde uit te laten zien.
In de 'simpele' methode, die we vooral kennen als 'meerkleurendruk', wordt door de drukker de inkt gemengd vóórdat er gedrukt wordt. De drukker maakt daarvoor gebruik van een aantal basiskleuren, die nauwkeurig zijn gedefinieerd. Over de hele wereld wordt daarvoor dezelfde 'receptuur' gebruikt. Lees daarvoor de vorige webpagina, bij de uitleg over het PMS-systeem.
In de ingewikkelder
methode, die we vooral kennen als 'vierkleurendruk' of als 'full colour-druk',
worden de kleuren van de inkt niet door de drukker gemengd, maar neemt
het menselijk oog de kleuren waar als 'gemengd', terwijl ze dat niet zijn.
In deze methode worden 'basiskleuren' (eigenlijk de vier systeemkleuren
cyaan, magenta, geel en zwart) 'naast' elkaar gedrukt. De drukker drukt
daarom geen 'volle vlakken' van een bepaalde kleur, maar drukt via een
raster alle kleuren in kleine puntjes: de rasterpunten.
De drukker
brengt op de drukpers de vier systeemkleuren weer samen, door te drukken
met voor elke kleur een eigen drukvorm. Zo ontstaat voor het oog het kleurenbeeld
overeenkomstig de werkelijkheid.
Klik voor
een voorbeeld waarin de samenvoeging van de vier systeemkleuren goed is
te zien hier.
Bij dit deel van de kleurtoepassingen spreekt men dikwijls over RGB-kleuren; afkomstig van rood/groen/blauw (of red/green/blue)
De verschillende
kleuren worden bereikt door de mate van verzadiging van rood, groen of
blauw. Met name bij webtoepassingen zijn de mogelijkheden oorspronkelijk
beperkt tot 256 kleuren.
De oplossingen
op moderne PC's en verwante apparaten zijn enorm uitgebreid.
Op de
beeldschermen van de eerste PC's (en TV-schermen) was voor elke beeldpunt
1 bit beschikbaar; daarmee was die beeldpunt wit (=1) of zwart (=0).
In de
volgende ontwikkelingsstap was voor elke beeldpunt 8 bit beschikbaar; dat
levert 256 (=28) kleuren
op.
Inmiddels
zijn de moderne PC's (met steeds grotere werkgeheugens) voorzien van 32
bits kleurenschermen en software; daarmee zijn 16,7 (=232)
miljoen kleuren te produceren.
Elk van
de drie RGB-kleuren kunnen we zo in 256 (0 t/m 255) gradaties weergeven.
Op het
PC-scherm wordt dat vaak gepresenteerd in onderstaande vorm.
Om de kleuren van een website goed weer te geven, ongeacht het type browser en ongeacht het type besturingssysteem en ongeacht het type scherm, is voor het world wide web afgesproken dat de kleuren worden weergegeven in een 'hexadecimale' code; dat betekent dat een kleur is vastgelegd in een cijfercode van 6 cijfers of letters. Die hexadecimale code kan omgerekend worden naar RGB-waarden.
Maar daarmee
weten we nog niet wat de PMS-kleur van een website is.
En omgekeerd:
als we als uitgangspunt een PMS-kleur uit een huisstijl nemen, is die kleur
niet 'zo maar' te 'vernummeren' naar een kleur die overal via websites
identiek is.
Bovendien
is op het web het gebruik ontstaan om kleuren een 'nummer' te geven dat
uit 6 karakters bestaat.
Willen
we de RGB-kleuren elk in hun 256 stappen weergeven, dan zijn eigenlijk
9 karakters nodig!
Een voorbeeld:
in de additieve RGB-aanpak is de volle kleur geel een samenvoeging van
vol rood met vol groen, maar zonder blauw. Dat is dus in RGB eigenlijk
255/255/000; op het web schrijven we dat echter als FFFF00.
In dezelfde
benadering is vol rood dus 255/000/000; op het web wordt dat FF0000.
Dat wat
betreft de 'volle kleuren'.
In drukwerk
hebben we de mogelijkheid van een kleur op basis van inkt een 'tint' te
realsieren. Dat kan door die kleur af te drukken via een raster. We kunnen
op die manier de kleur ook 'vervuilen' met een andere kleur, bijv. zwart.
Daarover is elders op deze website al
geschreven; op een andere webpagina is
afgebeeld hoe de belangrijkste hulpmiddelen op het gebied van kleurbeheersing
er uitzien.
Bij kleurbeheersing
voor digitale dragers, met name voor het web, speelt nog een ander aspect.
Het gaat
daarbij niet alleen om de vaststelling van de kleur alszodanig, maar ook
om 2 andere aspecten die met de verschijning van die kleur te maken hebben.
Die twee aspecten zijn de 'verzadiging' en de 'lichtsterkte'.
Samen
met de ware kleur zelf zijn dit de drie aspecten die worden vastgelegd
in het hexadecimale kleurnummer.
De ware
kleur in de RGB-aanpak wordt aangeduid met het engelse begrip 'Hue'; de
verzadiging met 'Saturation'; de lichtsterkte met 'lightness'. Die drie
samen worden wel aangeduid als HSL.
Door deze
speciale web-aanpak begrijpen alle browser dit en vertalen het correct
naar het beeldscherm.
De verschillen
die we dan nog zien, zijn verschillen die hun oorsprong hebben in het beeldscherm
zelf.
Voor thuisgebruik
zijn die verschillen meestal geen ramp, maar in het zakelijk gebruik, zeker
bij het contact tussen studio's, vormgevers, webdesigners, drukkers en
opdrachtgevers (huisstijlbeheerders), kan een beeldschermafwijking grote
problemen geven.
Voor de
professionele kleurgebruikers bestaan speciale 'callibratie' hulpmiddelen,
om zuivere RGB-kleuren en PMS-waarden op het scherm tot stand te brengen.
En dan
hebben we de fysiologische en psychologische aspecten bij de mens nog buiten
beschouwing gelaten.
Bijvoorbeeld
dat kleurwaarneming door de mens een persoonlijke zaak is: de kegeltjes
in het netvlies van ons oog, die de eigenlijke receptoren zijn van de lichtfrequenties,
geven niet bij iedereen hetzelfde signaal af.
En wat
de een mooi blauw noemt vindt de andere een koude kleur.
Het begrip
rood (of groen of blauw of geel) is niets meer dan een afspraak tussen
mensen.
Een interessant
boek over kleurwaarneming, kleurwaardering en kleurnaamgeving is 'Basic
Color Terms, their universality and evolution' door B. Berlin en
P. Kay.
In dit
boek wordt uiteengezet dat overal in de wereld in feite maar elf werkelijk
universele 'Basic Color Terms' zijn, namelijk: zwart, wit, rood, groen,
geel, blauw, bruin, paars, rose, oranje en grijs.
Alle begrip
en waardering van kleur wordt door mensen 'bedacht' uit combinaties van
deze elf fundamentele kleurbenamingen.
De waarneming en waardering van kleuren wordt niet alleen bepaald door de kleur zèlf, maar juist vrij sterk door een samenhang van drie aspecten, waarvan de kleur er zelf maar één is.
Dat zijn:
|
![]() |
Een heel
goede nadere uitleg over dit onderwerp is te vinden op Wikipedia.
Daar is
ook duidelijke informatie en beeldmateriaal te vinden over verwante onderwerpen.
Zoek op
Wikipedia met zoektermen als:
Een
manier om een kleuromschrijving op te schrijven is de 'Munsell-notatie',
deze werkt als volgt:
de 'primaire'
kleuren worden in een cirkel gezet met (met de klok mee) rood (R), geel
(Y), groen (G), blauw (B) en paars (P).
Hiertussen
worden de kleuren benoemd zoals de windstreken op een kompas: YR is oranje
(precies tussen rood en geel in), R-YR is een oranjerode kleur, YR-Y is
een oranjegele kleur.
Tussen
deze kleurcodes is een schaalverdeling aangebracht met 5 stappen tussen
elke code. De schaal loopt van 0 tot 10, zodanig dat de primaire (bijvoorbeeld
R) en secundaire (bijvoorbeeld YR) kleuren de waarde 5 hebben.
Notatie:
3 YR 7/8, dit staat voor een oranjerode kleur die tussen R-YR en YR in
zit, met een kleurwaarde van 7 en intensiteit van 8.
Bij het
Munsell systeem wordt de kleurwaarde vergeleken met een schaal van 0 (zwart)
tot 10 (wit).
De verzadigingswaarde
loopt van neutraal grijs intensiteit 0, tot een maximum intensiteit die
afhankelijk van de kleur ongeveer 10 tot 14 bedraagt.
Praktijk:
soms gaat het goed, dikwijls zit je er met de kleur 'vlakbij' en stoort
niemand zich er aan.
Maar voor
de functionaris die drukwerkvervaardiging begeleid en ook de verbinding
houdt met de digitale bedrijfspresentaties kan alleen als advies gegeven
worden, om voor dit aspect voldoende tijd uit te trekken!
De eisen
die aan correcte (multimediale) kleurweergave worden gesteld zijn steeds
hoger. De techniek ondersteunt (in theorie) de goede (digitale) overdracht
van kleuren tussen prepress-bedrijven naar aan de ene kant de opdrachtgevers
en aan de andere kant de drukkers.
Internationaal
is nu veel vastgelegd in een vrij nieuw en belangrijk stelsel van internationale
normen.
Alle vooraanstaande
prepress-bedrijven en (digitale) drukkers zijn deze normen nu aan het invoeren
en in de grafische wereld barst het van de workshops en trainingen op dit
gebied.
Ook grote
drukwerk-opdrachtgevers, die zelf actief zijn in de digitale voorbereiding
doen er goed aan zich hierop grondig te oriënteren!
Het normstelsel
is bekend onder zijn codenummer: ISO-12674.
De norm bestaat al sinds 1997, maar in 2004 is de norm aanzienlijk vernieuwd
en uitgebreid.
In de
daarop volgende jaren zijn aanvullingen verschenen die specifiek gericht
zijn op bijvoorbeeld 'parameters en meetmethoden', offset, flexodruk, diepdruk,
zeefdruk, etc.
De officiele
titel van de norm luidt in het Nederlands: "Grafische technologie
- Procesbesturing voor de fabricage van halftoon kleurscheidingen, proef-
en productiedrukken."
Deze norm
is als internationale norm geheel Engelstalig.
Maak
voor eigen oefening gebruik in het vaststellen van webkleuren (bijvoorbeeld
in relatie tot drukwerk) van de websites die er bestaan om met kleursystemen
te experimenteren en te oefenen. Kijk bijvoorbeeld naar de volgende
webpagina die een overzicht geeft van handige webkleuren met de kleurcodes.
Heel handig
voor het vaststellen van kleuren is de website www.webkleuren.nl,
die kleuren zowel in RGB-waarden aangeeft als in hexadecimale waarden voor
html-codering.
Of kijk
naar de website www.colorschemedesigner.com
die simpel maar heel verzorgd kleuren in beeld brengt.
Of kijk
naar de website www.digitdesigns.com
die de mogelijkheid geeft om met verschillende kleuren te oefenen, apart
voor de achtergrond, voor de tekst, voor de hyperlinks e.d.
Heel handig
is de website www.oken3d.com,
waar (vanuit d elinkerkolom het programma 'ColorSchemes' gedownload kan
worden voor installatie op de eigen PC.
Het is
een handig (gratis) programma waarin kleuren zowel in HTML-codes als in
CYMK ingevoerd kunnen worden en omgerekend worden. Erg praktisch als je
wel de CYMK-samenstelling van een huisstijl weet; de goede RGB-waarde is
dan ook zo beschikbaar.
Dezelfde
webpagina bevat ook een Handleiding.
Veel rekenmogelijkheden
vanuit bijvoorbeeld RGB-waarden zijn ook te vinden op EasyRGB.com.
Deze website helpt goed bij het omrekenen naar andere kleursystemen, waarbij
zelfs ook rekening gehouden kan worden met het lichttype.
Elke waarneming
van kleuren op een beeldscherm wordt beïnvloed door de correcte instellingen
van het beeldscherm zelf. Kijk op het beeldscherm van uw collega en sommige
kleuren wijken al af van die bij u zelf. Daarvoor moeten beeldschermen
'gecallibreerd' worden. Ook daarbij helpt deze website.
Meer informatie over kleurenleer en kleurgebruik is te vinden via deze Belgische onderwijswebsite.
Nog meer informatie over kleurenleer (en over kleurenblindheid) in relatie tot de grafisch kleurgebruik [drukwerk èn websites] is te vinden via Naar Voren en op www.mensdata.nl/publicaties/kleurenblind.
Op deze
website komt kleur alleen ter sprake in grafische en (verwante) multi-mediale
toepassingen.
Kleuren
in relatie tot bijvoorbeeld schilderwerk van gebouwen, voertuigen en installaties
blijft hier buiten beschouwing. Dat is een noodzakelijke keuze vanwege
de oriëntatie van deze website. Terwijl huisstijlbeheer zich dikwijls
ook uitstrekt tot het gebruik van lakken en verven voor gebouw en voertuigen.
Kleuren
van lakken en verven worden meestal aangeduid met zogenoemde 'RAL-nummers'.
Meer informatie
daarover is te vinden op www.ral.de.
Naar
boven Naar
vorige hoofdstuk Naar
hoofdstuk over webkleuren Naar
volgende hoofdstuk
Vragen of opmerkingen over de informatie op deze pagina?
Mail
dan direct naar info@graficum.nl
Voor het laatst bijgewerkt op 3 januari 2015 |
© 2003-2015, P.W.A. Overdiep, Bussum |
De namen Pantone, Pantone Matching System en PMS zijn beschermde handelsnamen van Pantone, Inc. New Jersey, U.S.A.; de kleursystematiek, de receptuur en de bijbehorende software zijn auteursrechtelijk beschermd. |